Als uitvaartbegeleider heb je bij elke uitvaart één vraag waar je bij denkt “Hoe ga ik dat eigenlijk regelen?”. Dit was er zo één.  Met de vele gemengde huwelijken in Utrecht komt het steeds vaker voor dat twee uitvaartculturen elkaar ontmoeten.

Mijn grootste geluk in de zoektocht naar de rituele wasgroep was dat al snel de Utrechtse dames van islamitische Uitvaartzorg Amanah op mijn pad kwamen. Twee kilometer verderop, in Overvecht. Zij hadden zo’n groep broeders en ook een groep zusters voor een rituele dodenwassing.  Bovenal stonden zij open voor mijn continue stroom van vragen en raakten we niet uitgepraat over wederzijdse gebruiken en werkwijzen. We hadden mooie gesprekken over de intimiteit van de laatste verzorging, over hoe je respectvol een naakt maar bedekt lichaam wast, over het gebruik van Sidr, Kamfer en Musk én de lengte van gebeden waarvan ik de namen enkel fonetisch kon opschrijven. In het contact met de imam gold dezelfde openheid bij het verkennen van zijn mogelijke rol. Met zijn vrouw ontstond weer zo’n verrassend gesprek. Over het gebruik van Zoom, de hectiek van de stad Utrecht en hoe (on)gebruikelijk het is om over de dood te spreken. 

Wat viel praktisch het meest op bij mijn ontmoeting met de islamitische uitvaartpraktijk?

• Een rouwkaart is niet gebruikelijk én ook niet nodig. Kort samengevat: “Weet één persoon het, dan weet de hele gemeenschap van een overlijden”. Men gaat naar de moskee om een overlijden te melden. Daar of via de gezamenlijke whatsappgroep, horen anderen er meteen van. Een rouwkaart zou sowieso te laat op de deurmat vallen wanneer de begrafenis binnen 36 uur plaatsvindt.
• Je steentje bijdragen aan een uitvaart wordt gezien als een goede daad. Het verzorgen van een uitvaart behoort ook tot de collectieve verplichting van de gemeenschap. Het is daarmee heel gebruikelijk dat mensen mee willen helpen bij een rituele wassing, het dichten van een graf en afscheid komen nemen. Je vraagt je dan in elk geval niet af of het wel gewenst is om naar de uitvaart te gaan.
• Een uitvaart moet eenvoudig zijn, dus zonder een bijzondere rouwkist, speciaal rouwvervoer of een strijkkwartet dat live klassieke muziek ten gehore brengt. Überhaupt is een afscheidsceremonie met sprekers, foto’s en muziek niet gebruikelijk.
• Een kist wordt soms gebruikt, bijvoorbeeld om op zijn kop over de overledene te plaatsen. De overledene wordt na de rituele wassing in een Kafan gewikkeld. Dat is een witte katoenen doek, uit 3 of 5 delen, van natuurlijke materiaal. Het lichaam wordt in de lijkwade, op de linkerzijde, met het gezicht naar Mekka in het graf gelegd. Hiervoor gaan broeders meestal in het graf staan. Het hoofd mag in principe niet direct met het zand waarmee het graf gedicht wordt, in aanraking komen. En vergeet ook niet de 3 linten waar de Kafan mee is dichtgeknoopt, los te maken.
• Eeuwige grafrust is erg belangrijk en op Nederlandse begraafplaatsen lastiger te realiseren. Wanneer dierbaren na overlijden teruggevlogen worden naar het land van herkomst, mist familie echter dichtbij een plek om te bezoeken. Langzaamaan komen er in Nederland geheel islamitische begraafplaatsen. Natuurbegraafplaatsen zijn een vermengd alternatief waar op de meesten eeuwige grafrust geldt. Natuurgraven worden op termijn teruggeven aan de natuur en zijn dan bijvoorbeeld enkel met GPS coördinaten terug te vinden. Culturen ontmoeten er elkaar omdat er mensen met verschillende levensovertuigingen begraven liggen.
• Er is normaal geen uitvaartbegeleider die bijvoorbeeld een draaiboek maakt, een welkomstwoord spreekt en mensen uitnodigt om een laatste groet te brengen. Zo gebeurde het bij de uitvaart die ik verzorgde dat een deel van de aanwezigen wel meteen op mijn gebaren reageerden en het andere deel van de aanwezigen me grotendeels vragend aankeek en zich waarschijnlijk vooral afvroegen wie die mevrouw in haar donkere pakje was.

Uiteindelijk is uit de verkenningstocht naar elementen uit twee uitvaartculturen een mooie serene uitvaart ontstaan waar zowel Bachs “Erbarme dich” klonk, als ook gebeden uit de Koran. Het was een uitvaart vol mooie en nieuwe ontmoetingen waar juist ook de overeenkomst hoe we met liefde afscheid nemen van onze dierbaren, duidelijk werd. Waar culturen elkaar troffen met respect voor elkaar én waarvan ik het beeld dat zonen, broers en neven samen het graf van meneer dichtten, nooit zal vergeten.